Filosofisch stukje

Naar aanleiding van een college en werkgroep deze week een redenering over ethiek om je hersens over te breken.
Disclaimer: Het volgende is een stelling gebouwd op algemeen gebruikte theorieën over ethiek in oorlog en is niet per definitie mijn mening. Ik daag jullie uit om een onderbouwd antwoord te geven over waarom de redenering wel of niet ethisch is en waar eventueel het lek zit. Eigen visies zijn ook welkom.

Algemeen kader
Er zijn een aantal veelgebruikte theorieën om naar ethiek in oorlog en vrede te kijken. Een ervan is 'realisme': oorlog gebeurt vroeg of laat toch wel dus je kunt er maar beter op voorbereid zijn. Deze stroming zegt dat je (tijdelijke) vrede het best kunt bewerkstelligen door een groot wapenarsenaal te hebben zodat andere landen het wel uit hun hoofd laten om je aan te vallen. Het is 'vechten voor je eigen hachie'.
Tweede stroming is 'internationalisme' dat oorlog ziet als het falen van diplomatie, iets dat niet onvermijdbaar is. Vrede is een optie die volgt uit goede diplomatie en het gebruik van internationale instituties zoals de VN.
Alternatieve stromingen zijn pacifisme, cosmopolitisme en feminisme. Pacifisme is het afwijzen van elke vorm van geweld en vindt dus ook dat je niet één dictator mag vermoorden om een miljoen (of meer) levens te redden. Cosmopolitisme meent dat we allemaal wereldburgers zijn en dat ultieme vrede pas bereikt wordt als we ons dat realiseren en ons ontdoen van die verschrikkelijke natiestaat-apparaten. Feminisme tot slot weit oorlog veelal aan mannelijk gedrag dat conflicten te snel met geweld wil oplossen terwijl de diplomatie nog lang niet uitgeput is.

Om te discussieren over of een specifieke oorlog al dan niet ethisch verantwoord is wordt verder 'JustWarTheory' gebruikt. Dat wil zeggen dat oorlog alleen ethisch aangegaan kan worden als het 'Justice' (rechtvaardigheid) dient.
De criterea voor een 'war on justice' zijn 1) dat het een rechtvaardig doel dient zoals zelfbescherming, bescherming van onschuldige mensen (het dictatorvoorbeeld) of - discutabel - om toekomstig kwaad te voorkomen. 2) De reden voor de oorlog moet zuiver het dienen van het rechtvaardige doel zijn en er moeten geen achterliggende motieven zijn (zoals macht, wraak, olie). 3) de beslissing moet genomen worden door een soevereine autoriteit en moet volgen uit een correct afwegingsproces. 4) De oorlog moet kans van slagen hebben, anders is het slechts een verspilling van levens.

De redenering
Om te beginnen een hypothetische situatie met aan de ene kant een staat met een corrupt regime dat zijn burgers hevig onderdrukt, structureel tegenstanders van het regime executeert en een dictator die massavernietigingswapens laat maken en waar alle pogingen tot diplomatische beïnvloeding al jarenlang gefaald hebben en dus niet meer tot de reeële mogelijkheden behoort. Aan de andere kant staat de VN als soevereine autoriteit die, hypothetisch, de macht en middelen heeft om zonder burgerslachtoffers het regime omver te werpen. Is ingrijpen van de VN ethisch verantwoord? JusticeWarTheory (JWT) zou alle vakjes kunnen afvinken en dus een rechtvaardigheidsoorlog goedkeuren. Realisten zouden ook zeggen van wel omwille van het uitschakelen van een bedreiging (de massavernietigingswapens). Internationalisten zouden ook kunnen zeggen van wel omdat diplomatische middelen uitgeput zijn. Het regime omverwerpen en werken aan een democratische staat zou als wenselijk gezien kunnen worden. Zelfs feministen zouden door het verlies aan diplomatische maatregelen een oorlog goed kunnen keuren.

Als we bovenstaande oorlog ethisch verantwoord vinden dan kunnen we nu stapje voor stapje naar de grens van het etische bewegen. Indien je het er niet mee eens bent: je hebt nu al een goede reden om een reactie te plaatsen :)
Tweede voorbeeld. De VN is een redelijk algemeen geaccepteerde soevereine autoriteit maar kunnen individuele staten ook besluiten om een 'JustWar' aan te gaan? Kan bijvoorbeeld de VS (Verenigde Staten) ook ethisch verantwoord ingrijpen in een staat met een dergelijk dictatoriaal regime, zeg, Irak..? Het rechtvaardigheidsdoel is ongewijzigd, de kans van slagen is nog steeds groot alleen we hebben nu te maken met het begrip 'soevereine autoriteit' in een andere vorm, namelijk een natiestaat [gelieve niet in te gaan op het feit of Irak al dan niet uiteindelijk massavernietigingswapens had, dit vertroebelt de discussie].

Als we het met voorbeeld 2 ook eens zijn, kunnen we dan ook een mogelijke toekomstige inval van Israël in Iran goedkeuren? Israël is als natiestaat ook een soevereine autoriteit en er is geloofwaardige informatie over het nucleare programma van Iran. Een 'oorlog om erger te voorkomen' zou volgens JWT en volgens realisten ethisch kunnen zijn en indien diplomatie niet werkt (discutabel of dat zo is) zouden internationalisten het ook goed kunnen keuren. Probleem is dat Israël tegen Iran misschien een kleinere kans van slagen heeft. Maar als er ooit een grote machtige staat met slechte bedoelingen opkomt en waarbij de kans van slagen van een oorlog ogenschijnlijk nihil is, moeten we die dan zijn gang laten gaan?

Hier wordt het al wat meer tricky maar ik wil de lijn nog een stukje verder trekken in de hoop dat ik ook de laatste groep lezers prikkel en wat gevoelens losmaak die tot discussie over de grens van oorlogsethiek leiden.
Wat als een soevereine autoriteit als Noord-Korea zich bedreigd voelt door Amerika. Ook Amerika bouwt aan een grote wapenmacht en spioneert in een paar landen in het bijzonder, waaronder Noord-Korea. Het is evident dat Amerika wapens bouwt en aannemelijk dat deze vroeger of later tegen Noord-Korea gebruikt zullen worden. Kan Noord-Korea ethisch verantwoord een inval doen in de VS? Daar lijkt het wel op.
En wat valt er te zeggen over de Taliban? Ook zij zijn in zekere zin een soevereine autoriteit, hebben zij het recht om een oorlog aan te gaan?


Ik hoop dat het enkelen van jullie net zo interesseert als mijzelf, ik vond het in ieder geval de moeite waard om te delen.
Het gebruikelijke blog komt binnenkort weer :)